Ψάρεμα στο Σαρωνικό: οι λαγοκέφαλοι φέρνουν το τέλος της καθετής
Ξεκινήσαμε με το ξημέρωμα, τρείς φίλοι από την Αίγινα, για να πάμε στα σημάδια μας. Σε μια περιοχή του Σαρωνικού, που εδώ και χρόνια την αποκαλούμε αστειευόμενοι ΑΤΜ, γιατί ό,τι ώρα και όποια μέρα πάμε, θα βγάλουμε αρκετά λυθρίνια.
Με το που φτάσαμε είχαμε χαρές γιατί ο καιρός αποδείχτηκε καλός για καθετή. Ο ένας πήρε αμέσως μια τσιμπιά, αλλά έχασε το ψάρι στο ανέβασμα.
Ο άλλος έπιασε ένα λυθρίνι 260 γραμμάρια και όλοι μας χαρήκαμε, ενώ εγώ που για πολύ ώρα δεν έπαιρνα τσιμπιά, ανέβασα για έλεγχο τη καθετή και προς έκπληξη όλων, είδαμε πως δεν είχε κανένα αγκίστρι στα τρία παράμαλλα της.
Λες και τα είχαν κόψει με ξυράφι.
Αλλάξαμε τόπο και πήγαμε 200 μέτρα πιο πέρα. Σε σημειωμένο πάλι «καλό» σημείο, όπου είχαμε σχεδόν την ίδια κακή τύχη.
Μια δράκαινα από τον ένα και μετά η έκπληξη από τον άλλο: ένας λαγοκέφαλος του κιλού που… τιμωρήθηκε και πετάχτηκε στη θάλασσα. Δεν βυθίστηκε αλλά έμεινε στον αφρό.
Ο φίλος μας στη κουβέντα που γινόταν, πρόσεξε και μας είπε με απέχθεια για το ψάρι, πως ούτε οι γλάροι που πλησίασαν, δεν κατέβηκαν να τον φάνε. Κακό σημάδι.
Μετά από κάμποση ώρα πήρα μια τσιμπιά, ένας αξιοσέβαστος χάνος, ενώ οι άλλοι δυό φίλοι έχαναν συνέχεια τα αγκίστρια από τα παράμαλλα τους.
Ό,τι ήξερε ο καθένας για τους λαγοκέφαλους, το αναφέραμε και προσπαθούσαμε να βγάλουμε και τα δικά μας συμπεράσματα.
Γρήγορα αποφασίσαμε να μην πετάμε τα ψάρια στη θάλασσα, αλλά να τα φέρουμε στο νησί και να τα πετάξουμε στα σκουπίδια. Δεν θέλαμε να τα παραδώσουμε στο λιμεναρχείο γιατί ήταν αργία και δεν επιθυμούσαμε να τους βάλουμε προβλήματα. Νομίζαμε πως πετώντας τα, θα συμβάλουμε στη μείωση του πληθυσμού τους…
Αλλάξαμε αρματωσιές, μέχρι που τέλειωσαν οι έτοιμες και μετά φτιάχναμε άλλες καινούργιες.
Μετά από λίγο, άλλος ένας λαγοκέφαλος από τον φίλο μας που είχε και αυτός την ίδια τύχη. Πετάχτηκε στη θάλασσα.
Αλλάξαμε πάλι σημάδι. Παντού τα ίδια αποτελέσματα. Ο ένας λαγοκέφαλος μετά τον άλλο και πουθενά ψάρια με αξία…
Πήγαμε σε όλα τα σημάδια μας στη περιοχή. Από τα πιο ρηχά 30μ, μέχρι τα πιο βαθιά 60 μέτρα, αλλά αλλαγή δεν είδαμε.
Απλά στα πιο βαθιά νερά ήταν πιο λίγα, ενώ στα πιο βαθιά ήταν πολύ πιο μεγάλα. Τεράστια.
Επίσης, παρατηρήσαμε πως το κάτω αγκίστρι της καθετής δεν έπιανε λαγοκέφαλους και πως αυτοί πιανόταν στα πιο πάνω αγκίστρια.
Μετά από τρείς ώρες γεμάτες απογοήτευση, τα μαζέψαμε και με βαριά καρδιά γυρίσαμε στο νησί μας με ένα λυθρίνι 260 γραμμάρια, ένα χάνο 180 γραμμάρια και 4.750 λαγοκέφαλους.
Οι απώλειες μας ήταν 3 ώρες αγανάκτησης, 6 έτοιμες αρματωσιές και καμιά δεκαπενταριά παράμαλλα με τα αγκίστρια.
Ας γνωρίσουμε το λαγοκέφαλο
Ο λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus) είναι ψάρι που ζει πρωτίστως στον Ινδικό και τον Ειρηνικό ωκεανό και κυρίως στην Ερυθρά θάλασσα, που μετά την εκβάθυνση της διώρυγας του Σουέζ το 2001, από 19,5μ έγινε 22,5μ, και διεύρυνση της το 2015, εμφανίστηκε και στη Μεσόγειο (Λεσσεψιανός μετανάστης) καθώς και στο Αιγαίο.
Η εξάπλωσή του αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών και η αύξηση του πληθυσμού του, στο ότι τρώει τα πάντα και δεν το τρώει κανένα άλλο είδος.
Τα ψάρια αυτά ζουν σε βραχώδεις αλλά και σε αμμώδεις βυθούς, σε ρηχά παράκτια νερά, συνήθως μέχρι βάθος 100μ.
Ο λαγοκέφαλος, διαθέτει τέσσερα δυνατά δόντια σαν ράμφος, που κόβουν σαν ξυράφι, όπως και όλα τα είδη της συγκεκριμένης οικογένειας τετραοδοντίδες (Tetraodontidae), με τα οποία έχουν περίπου τα ίδια μορφολογικά χαρακτηριστικά.
Απλά τα λαγοκέφαλα είναι πιο επιμήκη. Όλα τους δε τα ψάρια είναι τοξικά.
Όταν τα ψάρια αυτά, αισθανθούν κίνδυνο, φουσκώνουν το σώμα τους με νερό ή αέρα για να τρομάξουν αυτό που τα απειλεί καθώς και για να γίνουν μεγαλύτερα, ώστε να είναι δύσκολο σε ένα αρπακτικό να τα φάει.
Όταν γεμίσουν με αέρα, γίνονται σφαιρικά για να επιπλέουν για αυτό και ονομάζονται και ψάρια φούσκες (pufferfish).
Το ψάρι, περιέχει μια δηλητηριώδη τοξίνη, την τετραδοτοξίνη (TTX) η οποία συγκεντρώνεται κυρίως στα εσωτερικά όργανα, πρωτίστως στις ωοθήκες και σε μικρότερο βαθμό στο συκώτι, στομάχι και δέρμα, ενώ σπάνια έχει ανιχνευτεί στους μυϊκούς ιστούς (σάρκα).
Η τοξίνη αυτή, που δημιουργείται επειδή τρώει βακτήρια που την περιέχουν, και είναι αυτή που τον προστατεύει από τους θηρευτές του.
Η σάρκα του μπορεί να αξιοποιηθεί για ανθρώπινη κατανάλωση ή ζωοτροφή, εφόσον αφαιρεθούν με ασφάλεια τα τοξικά μέρη.
Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, η κατανάλωση του λαγοκέφαλου (fugu) είναι νόμιμη, αλλά επιτρέπεται μόνο σε καταστήματα που διαθέτουν πιστοποιημένους σεφ με ειδική άδεια, η δε προετοιμασία απαιτεί αυστηρούς κανόνες ασφαλείας για την αποφυγή δηλητηρίασης.
Στη χώρα μας, όπως και σε άλλες χώρες, χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνο για τη Δημόσια Υγεία και δεν καταναλώνεται λόγω της νευροτοξίνης που περιέχει, για την οποία δεν υπάρχει αντίδοτο.
Είναι γνωστό πως η κατανάλωσή του χωρίς να απομακρυνθούν πριν το μαγείρεμα του, μέρη που περιέχουν τη δηλητηριώδη τοξίνη, μπορεί να επιφέρει αναπνευστικές διαταραχές, ανεπάρκεια του κυκλοφορικού συστήματος, καρδιακή ανεπάρκεια, μυϊκή παράλυση, ακόμη και θάνατο.
Θανατηφόρα περιστατικά έχουν παρουσιαστεί στην Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο.
Τα ψάρια αυτά, αναπαράγονται σε ζεστά νερά τους καλοκαιρινούς μήνες τα δε θηλυκά έχει παρατηρηθεί πως κατά την περίοδο της αναπαραγωγής είναι πιο τοξικά από ό,τι τα αρσενικά.
Οι λαγοκέφαλοι είναι ημερόβια ψάρια (δεν κυνηγούν τη νύχτα), σαρκοφάγα και θηρεύουν κυρίως τα βενθικά ασπόνδυλα.
Αγαπημένη τους τροφή είναι οι γαρίδες, τα καβούρια, τα αυγά κεφαλόποδων, τα καλαμάρια και άλλα μικρά ψάρια (συμπεριλαμβανομένων ατόμων του ίδιου είδους-κανιβαλισμός).
Ο λαγοκέφαλος θεωρείται ότι βρίσκεται πολύ ψηλά στην τροφική αλυσίδα, καθιστώντας τον, δύσκολο θήραμα αφού κανένα άλλο είδος δεν τον τρώει.
Σε όλη την διάρκεια της παρουσίας του στην Μεσόγειο , μόνο μια φορά έχει καταγραφεί ότι έχει φαγωθεί και αυτό από την χελώνα Caretta-caretta.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος
Ο πληθυσμός των λαγοκέφαλων, αυξάνεται σημαντικά και η αυξημένη παρουσία του στις θάλασσες, προκαλεί μεγάλη ανησυχία, αφού επηρεάζει αρνητικά τα οικοσυστήματα και την παράκτια αλιεία.
Οι αρχές ανησυχούν, οι αλιείς διαμαρτύρονται και η επιστημονική κοινότητα, συνεχώς εξετάζει να βρει τρόπους αντιμετώπισης του.
Δεδομένα
Η τοξίνη που περιέχει ο λαγοκέφαλος, η τετραδοτοξίνη (tetrodotoxin), δεν είναι παντού στο ψάρι, αλλά συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένα όργανα και μπορεί να εξαχθεί από το συκώτι, το στομάχι ή το δέρμα σε εργαστήρια με απλές μεθόδους όπως χρησιμοποιώντας την εκχύλιση με οργανικούς διαλύτες ή με τη χρήση νανοϋλικών που απομονώνουν τη τοξίνη.
Συνεπώς, η ισχυρή αυτή νευροτοξίνη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε ιατρικές (νευρολογικές) έρευνες αλλά και στη φαρμακολογία (σε αναλγητικά ή αναισθητικά).
Ίσως το κόστος παραγωγής να είναι προς το παρόν απαγορευτικό στον ιδιωτικό τομέα, αλλά αν υπάρξει κρατική χρηματοδότηση, αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί και μελλοντικά η αξιοποίηση της νευροτοξίνης να γίνει επικερδής.
Η σάρκα (μυϊκός ιστός) του λαγόψαρου, θεωρητικά περιέχει πολύ μικρές ή μη ανιχνεύσιμες ποσότητες τοξίνης, σε αντίθεση με τα εσωτερικά όργανα όπου η συγκέντρωση είναι πολύ υψηλή.
Αυτό σημαίνει ότι η σάρκα του μπορεί να αξιοποιηθεί, εφόσον αφαιρεθούν σχολαστικά και με ασφάλεια τα επικίνδυνα μέρη.
Αν λοιπόν το κρέας είναι καθαρό από τα τοξικά όργανα, τότε αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ζωοτροφή, αλλά απαιτούνται πολύ αυστηροί έλεγχοι ώστε να αποφευχθεί η μόλυνση από τοξίνη.
Τι γίνεται στη γειτονιά μας
Α. Στην Κύπρο: Η Κύπρος έχει πρωτοστατήσει και έχει αναλάβει δράσεις για τον περιορισμό του λαγοκέφαλου μέσω προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Υπουργείο Γεωργίας- Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος που διαθέτει σημαντικά κονδύλια για την υποστήριξη των επαγγελματιών ψαράδων που συμμετέχουν σε στοχευμένες αλιευτικές δραστηριότητες με σκοπό τη μείωση του πληθυσμού του λαγοκέφαλου.
Οι ψαράδες ενθαρρύνονται να αλιεύουν λαγοκέφαλους και να τους παραδίδουν για αποτέφρωση σε ειδικούς κλίβανους, με στόχο την εξάλειψη του είδους από το οικοσύστημα.
Για την αξιοποίηση της τοξίνης και της σάρκας των λαγοκέφαλων, δεν υπάρχει καμιά ουσιώδης πρόοδος.
Β. Στην Αίγυπτο: Στην Αίγυπτο, έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες που εξετάζουν τις φαρμακευτικές ιδιότητες της τετραδοτοξίνης που εξάγεται από τον λαγοκέφαλο.
Έχει αξιολογηθεί η αντικαρκινική δράση της TTX σε ποντίκια με όγκο, ενώ άλλες μελέτες διερευνούν την αντιμικροβιακή δραστηριότητα της τοξίνης που εξήχθη από το ήπαρ, τα εντόσθια και το δέρμα του ψαριού.
Ελπίζουμε σύντομα να αρχίσει η εμπορική αξιοποίηση των μελετών που γίνονται.
Γ. Στην Τουρκία: Στη Τουρκία, έχουν πραγματοποιηθεί και συνεχίζονται, αρκετές μελέτες που αναλύουν τα επίπεδα τετραδοτοξίνης σε διάφορους ιστούς του λαγοκέφαλου, όπως οι γονάδες, το ήπαρ, το έντερο, το δέρμα και οι μύες.
Τα αποτελέσματα έδειξαν και εκεί ότι τα υψηλότερα επίπεδα TTX εντοπίζονται στις γονάδες και το ήπαρ, ενώ τα επίπεδα στους μύες είναι σημαντικά χαμηλότερα.
Ελπίζουμε η βιομηχανία να αξιοποιήσει σύντομα τα αποτελέσματα των ερευνών.
Δ. Στην Ευρωπαϊκή ένωση: Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδότησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα, το «LagoMeal», το οποίο επικεντρώθηκε στην απομάκρυνση της τετραδοτοξίνης από τον λαγοκέφαλο για την παραγωγή ζωοτροφών.
Οι έρευνες έδειξαν ότι είναι εφικτό να παραχθούν ζωοτροφές από τον λαγοκέφαλο χωρίς την παρουσία TTX, με θετικά αποτελέσματα.
Ε. Στη χώρα μας: Υπάρχουν μερικά προγράμματα / δράσεις που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του λαγοκέφαλου, είτε μέσω καταγραφής / χαρτογράφησης / παρακολούθησης, είτε με έρευνες πανεπιστημιακών ιδρυμάτων ή φορέων που ερευνούν μεθόδους μείωσης του πληθυσμού, χωρίς όμως κάποιο σημαντικό ή ενθαρρυντικό αποτέλεσμα.
Διάφορες επιστημονικές κοινότητες έχουν αναπτύξει εργαλεία για την ταχεία ανίχνευση της τετραδοτοξίνης, επισημαίνοντας την ανάγκη για αυστηρούς ελέγχους και προσοχή στην κατανάλωση του ψαριού.
Επίσης το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το Κέντρο ερευνών Δημόκριτος και άλλοι συνεργαζόμενοι φορείς (IMBBC HCMR) παρουσίασαν το Νοέμβριο του 2023 τα αποτελέσματα από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα της ΕΕ, LagoMeal, σχετικά με την αξιοποίηση των λαγοκέφαλων στη παραγωγή ιχθυάλευρου.
Επίσης στα τέλη του 2023, παρουσιάστηκαν από το ΕΛΕΘΕ και τα αποτελέσματα του προγράμματος LIONHARE, που στόχευε στην ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων και εργαλείων για την παρακολούθηση, καταγραφή, χαρτογράφηση του λαγοκέφαλου και λεοντόψαρων και των μεθόδων/εργαλείων μείωσης των πληθυσμών τους.
Το Νοέμβριο του 2024, έγινε στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), μια συνάντηση με τις Περιφέρειες Πελοποννήσου, Κρήτης και Νοτίου Αιγαίου, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του λαγοκέφαλου στην αλιεία.
Τέλος το Φεβρουάριο του 2025, το ΥΠΑΑΤ και το ΕΚΕΘΕ ανέφεραν έχουν εξασφαλίσει για διάθεση, πόρους ύψους 3 εκατομμυρίων ευρώ, στην εκτέλεση στοχευμένων δράσεων για τον περιορισμό του λαγοκέφαλου και άλλων ξένων ειδών (λεοντόψαρο κ.α.) και οι δράσεις αυτές αφορούν κυρίως τις περιοχές της Νοτίου Ελλάδας (Κρήτη, Νότιο Αιγαίο, Πελοπόννησος).
Βλέπουμε δηλαδή πως υπάρχει πρόθεση για σχεδιασμό μέτρων, αλλά δεν είναι σαφές αν όλα έχουν ενεργοποιηθεί ή πόσο κοντά είμαστε στη υλοποίηση τους.
Συμπεράσματα
Τα λαγοκέφαλα ψάρια εξαπλώνονται με γεωμετρική πρόοδο. Μέχρι πρότινος δεν τα συναντούσαμε στο Σαρωνικό, αλλά φαίνεται πως τώρα έχουν κυριεύσει όλες τις θάλασσες και τους ψαρότοπους μας.
Κατόπιν τούτου, τα όποια προγράμματα είναι σε εξέλιξη, θα πρέπει να επεκταθούν και σε άλλες Περιφερειακές ενότητες και επίσης οι δράσεις που προτείνονται πρέπει να επισπευστούν διαφορετικά θα είναι αργά.
Το ψάρεμα του λαγοκέφαλου με καθετή ή άλλα ψαρευτικά εργαλεία, δεν λύνει το πρόβλημα.
Το πρόβλημα είναι υπαρκτό, σύνθετο, ανησυχητικό και απειλητικό.
Ηρακλής Καλογεράκης
